Programy szpiegujące na komputerze - co to jest i jak się przed nimi bronić?

Co to są programy szpiegujące? Jak działa takie programowania na komputerze?

W cyberprzestrzeni, prócz dostępu do informacji, usług, produktów, istnieją również zagrożenia dla użytkowników internetu. Całość tych zagrożeń można określić mianem Malware (ang. Malicious Software - złośliwe oprogramowanie). Należy do nich cała masa aplikacji, czy kawałków kodu, które sieją spustoszenie wśród danych komputerowych, obciążają pamięć, spowalniają pracę systemu, czy wręcz niszczą komputer od środka. Znaczną część z nich można określić mianem Spyware (Spying Software - oprogramowanie szpiegujące). Są to twory, których zadaniem jest szpiegowanie naszego działania na komputerze, sprawdzanie odwiedzanych witryn, ale przede wszystkim sczytywanie danych, takich jak hasła i loginy, dane kart kredytowych, czy dane osobowe - PESEL, numer dowodu. Celem jest uzyskanie jak najwięcej informacji o osobie lub instytucji i wykorzystanie tych danych, najczęściej w celu wyłudzenia pieniędzy, lub najzwyklejszych ich kradzieży.

Czym jest Malware?

Malware, czyli złośliwe oprogramowanie (zlepek z dwóch angielskich słów: malicious - złośliwy oraz software - oprogramowanie. Jest to każde oprogramowanie, które zostało stworzone w celu zainfekowania komputera. Mają one rozmaite formy i cele. Od zwykłych wirusów, które kradną pamięć i obniżają wydajność pracy komputera, poprzez złośliwe robaki, po oprogramowanie szpiegujące, czyli tzw. Spyware, które ma jeden, konkretny cel - kradzież danych.

Czym jest Spyware?

Spyware, czyli oprogramowanie szpiegujące (z ang. spying software - spyware). Oprogramowanie szpiegujące, czyli spyware ma tylko jedno, konkretne zadanie - kradzież danych. W początkach istnienia Spyware, kradzieży podlegały przede wszystkim loginy i hasła do różnych stron, portali etc. Jednak z czasem i z rozwojem możliwości internetu, kradnie się coraz więcej różnorodnych danych. Ot choćby dane osobowe - szczególnie cenny jest PESEL i numer dowodu osobistego, dane teleadresowe, a także dane karty kredytowej, które to dość powszechnie wykorzystywane w internecie. Oczywiście loginy i hasła dalej są zagrożone, jednak tym razem na celowniku hakerów są głównie dane logowania do serwisów bankowości internetowej, czy profili w sklepach internetowych. Spyware może śledzić ruchy kursora, odwiedzane witryny, czy wklepywane na klawiaturze znaki. Wszystko, co może w jakikolwiek sposób pomóc w kradzieży naszych danych, śledzone jest przez oprogramowanie Spyware.

Co więcej, tak jak pośród zbioru “malware” znajduje się gdzieś oprogramowanie “spyware”, tak samo i szpiegujące aplikacje można podzielić na takie, które mają różne przeznaczenie i cel, choć nadrzędnym ich zadaniem jest kradzież danych. Do rodzajów Spyware można zaliczyć:

• Trojany - oprogramowanie, które nazywane jest koniami trojańskimi, a potocznie trojanami, to szczególny przykład oprogramowania spyware. Konie Trojańskie zyskują dostęp do naszego komputera i pod osłoną działania innych aplikacji, mogą śledzić nasze ruchy, obciążać działające procesy, a nawet wykradać dane czy całe pliki z danymi z naszego komputera. Trojany są wyjątkowo chytre w tym co robią i nie aktywują się bez aktywacji aplikacji, za którą się chowają,
• Riskware - złośliwe oprogramowanie szpiegujące, które jednak nie stanowi samo w sobie obciążenia dla systemu. Służą głównie kradzieży danych, ale nie podpinają się pod działające aplikacje, ale otwierają własne, niezbyt obciążające procesy. Stąd też nazwa risk - ryzyko. Mogą one doprowadzić do wycieku naszych danych, ale rzadko kiedy stanowią poważne zagrożenie dla całego systemu,
• Poachware - szkodliwe oprogramowanie, które swoją nazwą nawiązuje do kłusownictwa - poaching. Są to fragmenty złośliwego kodu, które wędrują po naszym systemie i szukają okazji do wykradnięcia wrażliwych danych, takich jak hasła i loginy. Oprogramowanie z racji braku jednej lokalizacji może być trudne do wykrycia i usunięcia,
• Crimeware - oprogramowanie kryminalne (ang. crime). Jego głównym zadaniem jest kradzież danych, ale nie byle jakich danych. Oprogramowanie typu Crimeware jest nastawione na pozyskiwanie konkretnych danych - danych bankowych. Ten typ złośliwego oprogramowania szuka wszystkiego, co może pomóc złodziejowi dobrać się do naszego konta, a w rezultacie do naszych pieniędzy. Odwiedzane strony banków oraz dane logowania do tychże, nie są bezpieczne jeśli na naszym komputerze szaleje oprogramowanie Crimeware.

Jak się chronić przed programami szpiegującymi?

Warto pamiętać w pierwszej kolejności o tym, że w zależności od tego, z jakiego systemu operacyjnego korzystamy na komputerze, ma to wpływ na ryzyko ataku hakerskiego. Użytkownicy Linuxa są raczej w grupie bezpiecznej, ponieważ na ten system operacyjny raczej nie pisze się wirusów. Natomiast użytkownicy systemu od Apple mogą się już obawiać potencjalnych zagrożeń, podczas gdy korzystający z Windowsa są nieustannie bombardowani tego typu oprogramowaniem, jak tylko podłączą się do internetu. Jednak system Windows posiada wbudowaną zaporę ogniową oraz podstawowe zabezpieczenia. Te jednak nie są skuteczne nawet w przypadku tych najmniej szkodliwych programów. Dlatego warto skorzystać z dostępnych w sieci rozwiązań.

Zapora ogniowa oraz antivirus to podstawowe oprogramowanie zapobiegające atakom. Prócz tego mogą one również wykryć już panoszące się w systemie wirusy i inne złośliwe aplikacje. Niestety nie ma takiego antivirusa, który zapewniłby 100% ochronę. Są one aktualizowane o nowe złośliwe oprogramowanie i kody, ale po aktualizacji antywirusa, hakerzy mają przyszykowane już następne aplikacje, czy elementy złośliwego kodu, które będą w stanie obejść zabezpieczenia. Oczywiście są i antywirusy darmowe i płatne, ale te darmowe wcale nie są beznadziejne. Większość z nich posiada już także wbudowaną zaporę ogniową. Jednak jak mówię, nie daje to 100% ochrony, bez względu na to, czy zainwestujemy w płatne oprogramowanie, czy wybierzemy darmowe. Warto jednak takowe posiadać, ponieważ eliminuje znaczną część zagrożeń, które znacznie wpływają na komfort pracy przy komputerze i wydajność samego sprzętu.

Jak sprawdzić czy na komputerze jest zainstalowany program szpiegujący?

Pierwszymi oznakami tego, że nasz komputer może być zainfekowany szkodliwym oprogramowaniem jest spadek wydajności. Jeśli aplikacje, których często używamy, nagle przestają działać tak szybko jak działały, strony internetowe ładują się wolno, pomimo dobrego łącza, komputer działa głośniej, wyraźnie wolniej, to może oznaczać, że nasz system został zainfekowany. Wyskakujące, niepożądane okienka przeglądarki, samodzielnie odpalające się programy, uciekający kursor myszy to kolejne oznaki, że z naszym komputerem nie dzieje się najlepiej, a do tego, będzie to już dość “rozległa” infekcja.

Oczywiście są to przykłady, które wskazują na dość zaawansowany poziom złośliwego oprogramowania znajdującego się na naszym komputerze. Już pierwsze spadki wydajności, czy głośniejsza praca naszego sprzętu powinny zaowocować instalacją pierwszego z brzegu programu antywirusowego, który ma możliwość przeskanować nasz system w poszukiwaniu niepożądanego kodu. Programy antywirusowe, jak Avast, Avira, czy AVG lub McAfee, służą z jednej strony, by nie wpuścić do naszego systemu nieproszonych gości, ale potrafią też wyszukać znajdujące się już na komputerze złośliwe aplikacje, czy wadliwe sekwencje kodu, które mają na celu swoisty sabotaż.

Co zrobić kiedy padliśmy ofiarą programu szpiegującego na naszym urządzeniu?

Podstawowym działaniem, jeśli jeszcze nie posiadamy go na naszym komputerze, jest zainstalowanie programu antywirusowego. Większość z nich, prócz możliwości powstrzymywania zagrożeń napływających z sieci, może również pozbyć się tych, które już zagnieździły się w naszym systemie. W tym celu niezbędne będzie wykonanie skanu systemu, co może trochę potrwać. W zależności od pojemności dysku oraz wykorzystania przestrzeni dyskowej, może to być proces który potrwa od kilku do nawet kilkudziesięciu minut. Jeśli program antywirusowy posiada odpowiednie możliwości, to nawet pozbędzie się tych mniej groźnych śmieci. Nie ma co jednak liczyć na to, że w przypadku kiedy na naszym komputerze pojawiło się bardziej zaawansowane szkodliwe oprogramowanie, to każdy antywirus się z nim upora. Tak dobrze niestety nie ma. W takiej sytuacji, jeśli komputer okazał się zarażony, a antywirus bezskuteczny, warto sprzęt oddać w ręce specjalisty.

Oczywiście pozbycie się niechcianych aplikacji, czy szkodliwego kodu to nie wszystko. W pierwszej kolejności warto podjąć stosowne kroki zapobiegawcze, czyli choćby zmienić dane logowania, jeśli nie do wszystkich serwisów, to przynajmniej do serwisów bankowych, sklepów, oraz wszędzie tam, gdzie podawaliśmy dane karty kredytowej. Niestety nie jesteśmy w stanie dowiedzieć się, jakie dany wykradł spyware, jeśli w ogóle jakieś wykradł. Możemy jedynie zapobiegać ewentualnemu wykorzystaniu tego, co miało szansę zostać przejęte, skradzione przez malware. Tak więc nie ma skutecznej drogi zabezpieczenia się przed wykorzystaniem skradzionych danych. Jedyne co możemy, to pilnie śledzić każdą podejrzaną aktywność, którą hakerzy mogą podjąć przy wykorzystaniu naszych danych.

Programy szpiegujące - podsumowanie

Pośród wszystkich zagrożeń czyhających na użytkowników internetu, złośliwe oprogramowanie, a w szczególności oprogramowanie śledzące - spyware - jest największym. Może ono przedostać się na nasz komputer niepostrzeżenie, a wcale nie trzeba kompletnej ignorancji, żeby do tego doszło. Nieodpowiednio zabezpieczony system, niepewne witryny, otwieranie podejrzanych załączników. Wszystko to może wpłynąć na pojawienie się luk w naszych systemach obronnych. Malware skonstruowany jest tak, żeby nawet najmniejszą lukę wykorzystać do wciśnięcia się do naszego systemu komputerowego i zagnieżdżenia się w nim. Spyware jest o tyle niebezpieczny, że może on być na naszym komputerze od dawna i od długiego czasu może kraść nasze dane, a my możemy być tego kompletnie nieświadomi. Warto dbać o bezpieczeństwo swojego komputera, a co za tym idzie, swoich danych, oraz swoje bezpieczeństwo, w sieci.