Czek - czym jest i jak go zrealizować?

Czym jest czek?

Czek jest jedną z form płatności bezgotówkowej. Czek to dokument będący rodzajem papieru wartościowego, który stanowi pisemne zlecenie wypłacania określonej sumy pieniędzy wskazanemu odbiorcy. Bank zobowiązany jest wypłacić środki remitentowi (osobie, na którą został wystawiony czek) środki wskazane na czeku z rachunku osoby wystawiającej (zwanej transantem). Wypłata tych środków jest bezwarunkowa. Mimo iż czeki odchodzą w ostatnich latach nieco do lamusa, to wciąż pozostają w pełni wartościową formą płatności.

Rodzaje czeków

Czeki możemy podzielić na kilka rodzajów, ze względu na pełnioną przez nie funkcje i szczegółowe ustalenia między stronami. Do podstawowych rodzajów czeków zaliczamy:

• Czek gotówkowy - najbardziej podstawowa forma czeku, uprawnia bank do wypłacenia gotówki okazicielowi z konta osoby, która go wystawiła,
• czek podróżny - dokument pozwalający na pobranie gotówki za granicą, wystawiany imiennie, eliminuje konieczność posiadania gotówki w podróży, co chroni przed jej zgubieniem lub kradzieżą,
• czek rozrachunkowy - czek upoważniający bank do przelania określonej kwoty z rachunku wystawcy, na rachunek osoby, na którą został wystawiony; nie pozwala na pobranie środków w gotówce,
• czek potwierdzony - zawiera oświadczenie, że na koncie wystawcy dostępna będzie określona suma pieniędzy; bank blokuje więc ją na danym rachunku do momentu realizacji czeku,
• czek zakreślony - czek, który zrealizować może tylko bankier lub stały klient wystawiającego; oznacza się go przez dwie równoległe linie na przedniej stronie dokumentu; ma to chronić przed zrealizowaniem go przez osobę do tego nie powołaną, ale nie ogranicza wypłacającego do konkretnej osoby (jak w czeku imiennym),
• czek bankierski - dokument wystawiony przez bank, który zawiera polecenie wypłaty na rzecz okaziciela skierowane do innej placówki (oddziału, agencji) bankowej,
• czek postdatowany - czek, którego ważność rozpoczyna się później niż rzeczywista data sporządzenia,
• czek antydatowany - czek, którego ważność rozpoczyna się wcześniej niż rzeczywista data sporządzenia.

Elementy czeku

Nie każdy dokument, na którym zapiszemy polecenie zapłaty nazwać można czekiem. Ustawa Prawo czekowe z 1936 r. jasno określa jakie elementy muszą się na nim znaleźć. Prawdziwy czek musi zawierać:

• Kwotę (słownie i cyfrowo),
• miejsce realizacji,
• datę i miejsce wystawienia,
• numer konta, z którego mają być pobrane środki,
• imię i nazwisko osoby/nazwę firmy wystawiającej (trasanta),
• podpis osoby wystawiającej czek (trasanta),
• samo słowo “czek”, w języku w którym został wystawiony dokument.

Jak zrealizować czek?

termin przedstawienia do zapłaty

Czeki można zrealizować na dwa sposoby:

• forma skupu - okaziciel lub osoba wymieniona imiennie na czeku otrzymuje od razu gotówkę po okazaniu dokumentu,
• forma inkaso - bank bierze czek w depozyt i sprawdza czy bank wystawcy pokryje wskazaną na nim kwotę; jeżeli tak się stało osoba uprawniona otrzyma środki.

Niestety, ta druga forma realizacji czeków jest obecnie w Polsce znacznie bardziej popularna. Pracownicy banków boją się po prostu fałszowania czeków czy wypłacenia gotówki na czek bez pokrycia. Sam proces odbioru w przypadku formy inkaso może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Dodatkowo część banków pobiera za taką usługę prowizję.

Kiedy możemy zrealizować czek? To również określone jest przepisami prawa. Obowiązuje tu termin przedstawienia do zapłaty. Dla czeków krajowych (czyli realizowanych w tym samym kraju, w którym zostały wystawione) wynosi on 10 dni. Po tym okresie czek zachowa ważność tylko jeżeli wystawca go nie odwoła. W przypadku czeków międzynarodowych termin przedstawienia do zapłaty wydłuża się do od 20 do aż 70 dni. Ma na to wpływ odległość między krajami, to czy leżą na tym samym kontynencie oraz wewnętrzne przepisy bankowe danego państwa.

Czym jest czek bez pokrycia?

Czek bez pokrycia, to taki którego nie można zrealizować, bowiem wystawiający nie posiada na koncie wystarczających środków. W tym przypadku trasant w złej woli lub z powodu przeoczenia zlecił wypłatę większej kwoty niż posiada. Może to grozić poważnymi konsekwencjami, bowiem wystawianie czeków bez pokrycia grozi w Polsce pozbawieniem wolności do lat dwóch lub wysoką grzywną. Bank nie ma oczywiście obowiązku wypłacić środków okazicielowi czeku, dopóki wystawiający nie zapewni na swoim rachunku wystarczającego poziomu salda.

Jak odwołać czek?

Mimo iż czek jest z definicji formą płatności bezwarunkowej, to jednak ustawodawca zostawił dwie możliwości, w których wystawca może go odwołać. Pierwszą jest przekroczenie terminu przedstawienia do zapłaty. Jeżeli czek nie zostanie zrealizowany w ciągu 10 dni, w przypadku czeków krajowych (od 20 do 70 dni w przypadku zagranicznych), to osoba wystawiająca może go odwołać. Składa wtedy taką dyspozycję do banku, w którym czek miał być zrealizowany. Drugi przypadek, w którym można odwołać czek, jest sytuacja gdy został on przesłany bezpośrednio do banku, w którym odebrać ma go osoba uprawniona. Wtedy wystawiający może odwołać czek w każdej chwili przed odbiorem i realizacją.

Bezpieczeństwo czeków

Czy płatności czekami są bezpieczne? Mimo iż czeki przez lata uchodziły na Zachodzie za bezpieczną formę płatności, obecnie nie bez powodu odchodzą do lamusa. Opierały się bowiem na zasadach wzajemnego zaufania oraz odpowiedzialności osobistej. To wystawca czeku odpowiadał za brak pokrycia. Jednak w świecie wielkich korporacji i konglomeratów handlowych osobista odpowiedzialność niemal nie istnieje. Dodatkowo czek pozostaje kawałkiem papieru - nie jest połączony z żadnym systemem informatycznym, który dodatkowo by go autoryzował, gwarantując bezpieczeństwo. Dużo bezpieczniejszymi formami płatności są obecnie karty płatnicze czy płatności mobilne. Zostawiają one trwały “ślad” w systemach informatycznych, co pozwala na monitorowanie płatności i dochodzenie swoich praw w przypadku nieprawidłowości.

Czeki w Polsce - podsumowanie

Czek to dokument, za pomocą którego wystawiający przekazuje środki odbiorcy. Ten drugi musi udać się do banku, by określona kwota została mu wypłacona z konta osoby, która czek wystawiła. W Polsce czeki nigdy nie był popularne, a z każdym rokiem coraz mniejsza liczba banków w ogóle realizuje takie polecenia zapłaty. Jest to szczególnie uciążliwe dla osób pracujący w Wielkiej Brytanii czy Irlandii, w których system czekowy ma się bardzo dobrze. Realizacja zagranicznego czeku w polskim banku może się okazać nie tylko czasochłonna, ale też kosztowna - wiązać się będzie bowiem z prowizją.

Źródła:

• Cybulski J., Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym, Gdańsk 1993, Gdańska Grupa Promocyjna
• Heropolitańska I., Czek w obrocie gospodarczym, Warszawa 1992, TWIGGER
• Ustawa z dn. 28.04.1936 r. Prawo czekowe
• Ustawa z dn. 29.08.1997 r. Prawo bankowe