- Czek to pisemne polecenie dla banku, w którym wystawca zleca wypłatę określonej sumy pieniędzy ze swojego rachunku na rzecz odbiorcy.
- Współcześnie w Polsce jest to forma płatności bardzo rzadko stosowana, a jej obsługa przez banki jest ograniczona i często problematyczna.
- Realizacja czeku w polskim banku odbywa się głównie w trybie "inkaso", co oznacza długi, wielotygodniowy, a nawet kilkumiesięczny proces weryfikacji czeku przed wypłatą środków.
- Ważność czeku jest ograniczona "terminem przedstawienia do zapłaty", który dla czeku krajowego wynosi 10 dni, a dla zagranicznego od 20 do 70 dni.
- Wystawienie "czeku bez pokrycia", czyli bez zapewnienia środków na koncie, jest w Polsce przestępstwem zagrożonym karą grzywny lub pozbawienia wolności.
- Zrealizowanie w Polsce czeku otrzymanego z zagranicy (np. z USA, Wielkiej Brytanii) jest procesem powolnym i wiąże się z wysokimi prowizjami bankowymi.
Czek - czym jest i jak go zrealizować?
Czym jest czek?
Czek jest jedną z form płatności bezgotówkowej. Czek to dokument będący rodzajem papieru wartościowego, który stanowi pisemne zlecenie wypłacania określonej sumy pieniędzy wskazanemu odbiorcy. Bank zobowiązany jest wypłacić środki remitentowi (osobie, na którą został wystawiony czek) środki wskazane na czeku z rachunku osoby wystawiającej (zwanej transantem). Wypłata tych środków jest bezwarunkowa. Mimo iż czeki odchodzą w ostatnich latach nieco do lamusa, to wciąż pozostają w pełni wartościową formą płatności.
Rodzaje czeków
Czeki możemy podzielić na kilka rodzajów, ze względu na pełnioną przez nie funkcje i szczegółowe ustalenia między stronami. Do podstawowych rodzajów czeków zaliczamy:
- Czek gotówkowy - najbardziej podstawowa forma czeku, uprawnia bank do wypłacenia gotówki okazicielowi z konta osoby, która go wystawiła,
- czek podróżny - dokument pozwalający na pobranie gotówki za granicą, wystawiany imiennie, eliminuje konieczność posiadania gotówki w podróży, co chroni przed jej zgubieniem lub kradzieżą,
- czek rozrachunkowy - czek upoważniający bank do przelania określonej kwoty z rachunku wystawcy, na rachunek osoby, na którą został wystawiony; nie pozwala na pobranie środków w gotówce,
- czek potwierdzony - zawiera oświadczenie, że na koncie wystawcy dostępna będzie określona suma pieniędzy; bank blokuje więc ją na danym rachunku do momentu realizacji czeku,
- czek zakreślony - czek, który zrealizować może tylko bankier lub stały klient wystawiającego; oznacza się go przez dwie równoległe linie na przedniej stronie dokumentu; ma to chronić przed zrealizowaniem go przez osobę do tego nie powołaną, ale nie ogranicza wypłacającego do konkretnej osoby (jak w czeku imiennym),
- czek bankierski - dokument wystawiony przez bank, który zawiera polecenie wypłaty na rzecz okaziciela skierowane do innej placówki (oddziału, agencji) bankowej,
- czek postdatowany - czek, którego ważność rozpoczyna się później niż rzeczywista data sporządzenia,
- czek antydatowany - czek, którego ważność rozpoczyna się wcześniej niż rzeczywista data sporządzenia.
Elementy czeku
Nie każdy dokument, na którym zapiszemy polecenie zapłaty nazwać można czekiem. Ustawa Prawo czekowe z 1936 r. jasno określa jakie elementy muszą się na nim znaleźć. Prawdziwy czek musi zawierać:
- Kwotę (słownie i cyfrowo),
- miejsce realizacji,
- datę i miejsce wystawienia,
- numer konta, z którego mają być pobrane środki,
- imię i nazwisko osoby/nazwę firmy wystawiającej (trasanta),
- podpis osoby wystawiającej czek (trasanta),
- samo słowo “czek”, w języku w którym został wystawiony dokument.
Jak zrealizować czek?
termin przedstawienia do zapłaty
Czeki można zrealizować na dwa sposoby:
- forma skupu - okaziciel lub osoba wymieniona imiennie na czeku otrzymuje od razu gotówkę po okazaniu dokumentu,
- forma inkaso - bank bierze czek w depozyt i sprawdza czy bank wystawcy pokryje wskazaną na nim kwotę; jeżeli tak się stało osoba uprawniona otrzyma środki.
Niestety, ta druga forma realizacji czeków jest obecnie w Polsce znacznie bardziej popularna. Pracownicy banków boją się po prostu fałszowania czeków czy wypłacenia gotówki na czek bez pokrycia. Sam proces odbioru w przypadku formy inkaso może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Dodatkowo część banków pobiera za taką usługę prowizję.
Kiedy możemy zrealizować czek? To również określone jest przepisami prawa. Obowiązuje tu termin przedstawienia do zapłaty. Dla czeków krajowych (czyli realizowanych w tym samym kraju, w którym zostały wystawione) wynosi on 10 dni. Po tym okresie czek zachowa ważność tylko jeżeli wystawca go nie odwoła. W przypadku czeków międzynarodowych termin przedstawienia do zapłaty wydłuża się do od 20 do aż 70 dni. Ma na to wpływ odległość między krajami, to czy leżą na tym samym kontynencie oraz wewnętrzne przepisy bankowe danego państwa.
Czym jest czek bez pokrycia?
Czek bez pokrycia, to taki którego nie można zrealizować, bowiem wystawiający nie posiada na koncie wystarczających środków. W tym przypadku trasant w złej woli lub z powodu przeoczenia zlecił wypłatę większej kwoty niż posiada. Może to grozić poważnymi konsekwencjami, bowiem wystawianie czeków bez pokrycia grozi w Polsce pozbawieniem wolności do lat dwóch lub wysoką grzywną. Bank nie ma oczywiście obowiązku wypłacić środków okazicielowi czeku, dopóki wystawiający nie zapewni na swoim rachunku wystarczającego poziomu salda.
Jak odwołać czek?
Mimo iż czek jest z definicji formą płatności bezwarunkowej, to jednak ustawodawca zostawił dwie możliwości, w których wystawca może go odwołać. Pierwszą jest przekroczenie terminu przedstawienia do zapłaty. Jeżeli czek nie zostanie zrealizowany w ciągu 10 dni, w przypadku czeków krajowych (od 20 do 70 dni w przypadku zagranicznych), to osoba wystawiająca może go odwołać. Składa wtedy taką dyspozycję do banku, w którym czek miał być zrealizowany. Drugi przypadek, w którym można odwołać czek, jest sytuacja gdy został on przesłany bezpośrednio do banku, w którym odebrać ma go osoba uprawniona. Wtedy wystawiający może odwołać czek w każdej chwili przed odbiorem i realizacją.
Bezpieczeństwo czeków
Czy płatności czekami są bezpieczne? Mimo iż czeki przez lata uchodziły na Zachodzie za bezpieczną formę płatności, obecnie nie bez powodu odchodzą do lamusa. Opierały się bowiem na zasadach wzajemnego zaufania oraz odpowiedzialności osobistej. To wystawca czeku odpowiadał za brak pokrycia. Jednak w świecie wielkich korporacji i konglomeratów handlowych osobista odpowiedzialność niemal nie istnieje. Dodatkowo czek pozostaje kawałkiem papieru - nie jest połączony z żadnym systemem informatycznym, który dodatkowo by go autoryzował, gwarantując bezpieczeństwo. Dużo bezpieczniejszymi formami płatności są obecnie karty płatnicze czy płatności mobilne. Zostawiają one trwały “ślad” w systemach informatycznych, co pozwala na monitorowanie płatności i dochodzenie swoich praw w przypadku nieprawidłowości.
Czeki w Polsce - podsumowanie
Czek to dokument, za pomocą którego wystawiający przekazuje środki odbiorcy. Ten drugi musi udać się do banku, by określona kwota została mu wypłacona z konta osoby, która czek wystawiła. W Polsce czeki nigdy nie był popularne, a z każdym rokiem coraz mniejsza liczba banków w ogóle realizuje takie polecenia zapłaty. Jest to szczególnie uciążliwe dla osób pracujący w Wielkiej Brytanii czy Irlandii, w których system czekowy ma się bardzo dobrze. Realizacja zagranicznego czeku w polskim banku może się okazać nie tylko czasochłonna, ale też kosztowna - wiązać się będzie bowiem z prowizją.
Źródła:
- Cybulski J., Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym, Gdańsk 1993, Gdańska Grupa Promocyjna
- Heropolitańska I., Czek w obrocie gospodarczym, Warszawa 1992, TWIGGER
- Ustawa z dn. 28.04.1936 r. Prawo czekowe
- Ustawa z dn. 29.08.1997 r. Prawo bankowe
Często zadawane pytania
Jaka jest praktyczna różnica dla odbiorcy między "czekiem rozrachunkowym" a "czekiem gotówkowym"?
Główna różnica dotyczy formy wypłaty środków. Czek gotówkowy teoretycznie uprawnia do odbioru pieniędzy w gotówce w kasie banku. Czek rozrachunkowy wyklucza taką możliwość – środki z niego muszą być bezgotówkowo przelane na rachunek bankowy odbiorcy. W praktyce, ze względów bezpieczeństwa, polskie banki niemal każdy czek traktują jak rozrachunkowy.
Dlaczego "czek bankierski" lub "czek potwierdzony" są uważane za znacznie bezpieczniejsze niż zwykły czek osobisty?
Bezpieczeństwo zależy od gwarancji pokrycia.
- Czek osobisty – jego wartość zależy od tego, czy wystawca ma w danej chwili środki na koncie.
- Czek potwierdzony – bank wystawcy potwierdza na czeku, że zablokował odpowiednią kwotę na rachunku wystawcy, gwarantując jej dostępność.
- Czek bankierski – jest najbezpieczniejszy, ponieważ wystawia go sam bank, a środki są pobierane z rachunku bankowego, a nie osobistego. Jest to niemal gwarantowana forma zapłaty.
Otrzymałem czek z zagranicy, np. zwrot podatku z USA. Jakie kroki muszę podjąć, aby go zrealizować w polskim banku?
Proces jest następujący:
- Znajdź bank, który w ogóle oferuje taką usługę (nie wszystkie banki w Polsce realizują czeki zagraniczne). Najlepiej zacząć od największych, jak PKO BP czy Pekao SA.
- Skontaktuj się z oddziałem i zapytaj o procedurę oraz aktualną tabelę opłat za "inkaso czeku zagranicznego".
- Udaj się do oddziału z otrzymanym czekiem oraz swoim dokumentem tożsamości.
- Wypełnij wniosek o inkaso czeku.
- Uzbrój się w cierpliwość – proces weryfikacji i ściągnięcia środków z zagranicznego banku potrwa od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy.
Jaka jest orientacyjna wysokość prowizji za realizację czeku zagranicznego w Polsce?
Koszty są wysokie i zazwyczaj składają się z kilku elementów. Należy liczyć się ze stałą opłatą za przyjęcie czeku do inkasa (np. 50-100 zł), prowizją procentową od jego wartości (np. 1-2%), kosztami przewalutowania po kursie bankowym oraz często dodatkowymi opłatami banków pośredniczących (tzw. koszty SWIFT), które mogą wynieść równowartość 20-50 USD/EUR. Zawsze należy sprawdzić aktualną tabelę opłat i prowizji w danym banku.
Co się stanie, jeśli zgubię czek wystawiony na moje imię? Czy mogę go jakoś "zastrzec"?
Należy niezwłocznie skontaktować się z osobą lub instytucją, która wystawiła czek. Tylko wystawca (trasant) może złożyć w swoim banku dyspozycję anulowania (stop payment) danego czeku i ewentualnie wystawić nowy. Jako odbiorca nie masz możliwości samodzielnego zastrzeżenia czeku w systemie bankowym.
Czy instytucje finansowe w Polsce respektują czeki?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Z jednej strony Ustawa Prawo czekowe wciąż obowiązuje, więc obywatele powinni mieć możliwość korzystania z takiego środka płatniczego. Z drugiej zaś większość banków i innych instytucji finansowych wycofała się z obsługi czeków, co było kosztowne i czasochłonne. Obecnie czeki realizują jedynie Bank Pekao, PKO BP i Citi Handlowy.
Minął 10-dniowy termin na realizację czeku krajowego. Czy to oznacza, że jest on bezwartościowy?
Nie, czek nie staje się automatycznie bezwartościowy. Po upływie terminu przedstawienia do zapłaty wystawca zyskuje prawo do jego odwołania. Jeśli jednak tego nie zrobił, bank nadal przyjmie czek do realizacji. Zwiększa się jednak ryzyko, że w trakcie długotrwałego procesu inkasa wystawca odwoła czek, a transakcja się nie powiedzie.
Prowadzę małą firmę w Polsce. Czy przyjmowanie płatności w formie czeków od klientów to dobry pomysł?
Zdecydowanie nie jest to dobry pomysł. Proces realizacji, zwłaszcza czeków zagranicznych, jest ekstremalnie długi i kosztowny. Oznacza zamrożenie środków na wiele tygodni lub miesięcy, wysokie prowizje i niepewność co do finalizacji transakcji. W dobie natychmiastowych przelewów i płatności kartą, przyjmowanie czeków jest nieefektywne i ryzykowne dla płynności finansowej firmy.
Które banki w Polsce realizują czeki zagraniczne?
Zgodnie z wytycznymi NBP każdy bank komercyjny w Polsce, który ma podpisaną umowę o współpracy z bankiem zagranicznym (na który został wystawiony czek) powinien go zrealizować. W rzeczywistości jednak większość banków rezygnuje z realizacji takich czeków, zasłaniając się brakiem takiej współpracy. Czeki zagraniczne można obecnie spieniężyć w PKO BP, Banku Pekao i Citi Handlowym, jednak zdecydowana większość takich dokumentów obsługiwana jest w formule inkaso, co wiąże się z długim czasem oczekiwania na środki. Dodatkowo wymagane będzie posiadanie konta (tak w złotówkach, jak iw walucie czeku), a bank doliczy do obsługi prowizję.
Na kogo może być wystawiony czek?
Czek może zostać wystawiony na określoną osobę, której dane muszą zostać na nim zawarte. Jeżeli przy jej nazwisku pojawi się dopisek “na zlecenie”, to wtedy może ona przenieść własność czeku na inną osobę. Czyni to robią dopisek na odwrocie dokumentu i potwierdzając podpisem. Takie przeniesienie określa się jako indos. Gdy na czeku znajdzie się dopisek “nie na zlecenie”, to nie ma możliwości zmiany jego właściciel i tylko osoba wskazana na samym czeku może go zrealizować. Podobne zasad obowiązują w przypadku wystaiania czeków na firmę. Czek można wystawić także na okaziciela albo zostawiając miejsce na dane odbiorcy puste albo dopisując do danych jednego odbiorcy “lub okazicielowi”. Nie ma prawnych ograniczeń co do tego, kto może być odbiorcą czeku. Osoba ta nie musi być pełnoletnia, mieć polskiego obywatelstwa czy być klientem danego banku.
Czym jest protest czeku?
Protest czeku to oświadczenie osoby upoważnionej do jego realizacji, które składa gdy czek nie może zostać spieniężony (np. dlatego, że został wystawiony bez pokrycia). Protest sporządza notariusz na odwrocie czeku lub osobnym dokumencie. Takie, notarialne potwierdzenie protestu jest podstawą do dochodzenia wierzytelności i wystąpienia na drogę sądową.
Dodaj komentarz
Komentarze
krzysiek
Czy opinia była przydatna?
Bob
Czy opinia była przydatna?