Czym jest ryzyko kredytowe?
Ryzyko kredytowe to ryzyko związane z możliwością, że kredytobiorca nie będzie w stanie spłacić swojego długu zgodnie z warunkami umowy kredytowej. To pojęcie obejmuje szansę, że kredytobiorca przestanie dokonywać regularnych płatności lub w ogóle nie zwróci pożyczonej kwoty. Pojęcie to dotyczy dwóch stron umowy: klienta oraz instytucji finansowej. Ryzyko te można zmniejszyć na różne sposoby stosując ograniczenia, dokładne wymogi lub przez wprowadzenie zabezpieczeń.
Kredytodawca dokonuje rozległej analizy ryzyk różnego rodzaju, biorąc pod uwagę bardzo wiele czynników. Efekt tej oceny może zaważyć przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu pożyczki. Każdy bank w Polsce stosuje własną politykę zarządzania ryzykiem kredytowym. Przyjęcie wyższego ryzyka ma znaczenie w konkurencyjności oferty banku, jednak stanowi zagrożenie utraty płynności, i dla klienta, i dla instytucji.
Rodzaje ryzyka kredytowego
Ryzyko kredytowe można podzielić na dwa rodzaje: ryzyko akceptowalne - klient nie stanowi zagrożenia dla interesów banku/firmy i ryzyko nieakceptowalne - aktualna sytuacja klienta, w odniesieniu do wielu czynników grozi ryzykiem niewypłacalności i spowodowania straty banku/firmy.
Na to czy ryzyko jest akceptowalne wpływa wiele różnych czynników, wiele “różnych ryzyk”. Wymieniamy i opisujemy najważniejsze z nich:
- Ryzyko rynkowe - związane z bieżącą sytuacją na rynku finansowym i w gospodarce, które mają miejsce bez udziału banku, np. inflacja, poziom bezrobocia, PKB kraju, wydarzenia na świecie: wojna, pandemia.
- Ryzyko operacyjne - wynikające z polityki instytucji i bieżącej działalności, a także wydarzeń, które mogą zaburzyć jej funkcjonowanie.
- Ryzyko stopy procentowej - związane z poziomem inflacji i wartością pieniądza w danym czasie.
- Ryzyko niewypłacalności - bank musi brać pod uwagę ryzyko utraty własnej płynności finansowej.
- Ryzyko aktywne - straty finansowe wynikające z niewywiązywania się z umów przez kredytobiorców.
- Ryzyko pasywne - jest to zagrożenie wcześniejszego wycofania pieniędzy z depozytów przez klientów instytucji.
Czym jest ryzyko kredytowe łączne i pojedyncze i jakie są różnice?
Ryzyko kredytowe pojedyncze i ryzyko kredytowe łączne to dwa pojęcia stosowane w zarządzaniu ryzykiem finansowym, które odnoszą się do różnych poziomów analizy i oceny ryzyka związanego z udzielaniem kredytów. Różnice między ryzykiem pojedynczym a łącznym to:
- Skala i zakres. Ryzyko pojedyncze koncentruje się na jednym kredytobiorcy lub inwestycji, podczas gdy ryzyko łączne obejmuje cały portfel kredytowy.
- Analiza i zarządzanie. Zarządzanie ryzykiem pojedynczym wymaga analizy indywidualnych kredytobiorców, natomiast zarządzanie ryzykiem łącznym wymaga bardziej złożonej analizy, w tym oceny dywersyfikacji portfela i korelacji między różnymi aktywami.
- Zależności i korelacje. Ryzyko pojedyncze nie bierze pod uwagę wzajemnych zależności między różnymi kredytami lub inwestycjami, podczas gdy ryzyko łączne koncentruje się na tym, jak ryzyka te są ze sobą powiązane.
Podstawowa różnica między tymi dwoma rodzajami ryzyka kredytowego polega na zakresie i perspektywie analizy. Ryzyko pojedyncze koncentruje się na pojedynczym kredytobiorcy, podczas gdy ryzyko łączne obejmuje cały portfel kredytowy instytucji i związane z nim zależności. Rozumienie obu pojęć jest kluczowe dla skutecznego zarządzania ryzykiem kredytowym w instytucjach finansowych.
Wbrew pozorom jest to bardzo proste. Ryzyko pojedyncze dotyczy indywidualnego klienta i pojedynczych umów. Ryzyko łączne, inaczej portfelowe obejmuje cały portfel kredytowy instytucji tj. wysokości poszczególnych kredytów, współzależności pomiędzy nimi oraz możliwości ich łącznego niespłacania.
Jak przebiega ocena ryzyka kredytowego?
Ocena ryzyka kredytowego przebiega w 8 etapach:
- Pierwszym krokiem jest ocena wniosku kredytowego pod kątem kwoty kredytu, celu kredytowania oraz podstawowych informacji o wnioskodawcy.
- Bank analizuje zdolność kredytową wnioskodawcy, co obejmuje sprawdzenie historii kredytowej, analizę obecnych dochodów, zobowiązań finansowych oraz stabilności zatrudnienia. W tym celu może być wymagane dostarczenie dokumentów takich jak zaświadczenia o zarobkach, wyciągi bankowe czy zeznania podatkowe.
- Ocena historii kredytowej kredytobiorcy za pomocą baz danych kredytowych (np. Biura Informacji Kredytowej) pozwala na ocenę poprzednich zachowań kredytowych, w tym terminowości spłat poprzednich zobowiązań.
- W przypadku kredytów zabezpieczonych, bank ocenia wartość i adekwatność zabezpieczenia (np. nieruchomości w przypadku kredytu hipotecznego).
- Ocena sytuacji finansowej i takich czynników jak wiek kredytobiorcy, jego sytuacja rodzinna, wykształcenie oraz historia zawodowa, mogą być także brane pod uwagę.
- Banki rozważają również szersze czynniki rynkowe i makroekonomiczne, które mogą wpłynąć na zdolność kredytobiorcy do spłaty kredytu, takie jak warunki gospodarcze, stopy procentowe czy zmiany w prawodawstwie.
- Na podstawie zgromadzonych informacji i przeprowadzonej analizy ryzyka, instytucja podejmuje decyzję o udzieleniu lub odrzuceniu wniosku kredytowego.
- Jeśli decyzja jest pozytywna, bank ustala warunki kredytu, w tym oprocentowanie, harmonogram spłat i inne wymagania, które często są dostosowane do oceny ryzyka kredytowego.
Ocena ryzyka kredytowego to złożony proces, który wymaga analizy wielu czynników, aby zminimalizować ryzyko niewypłacalności kredytobiorcy i zapewnić rentowność inwestycji banku. Zgodnie z Rekomendacją T, wydaną przez Komisję Nadzoru Finansowego instytucje finansowe udzielające kredytów i pożyczek są zobligowane do dokładnej oceny ryzyka kredytowego przed wydaniem decyzji kredytowej. KNF wystosował 25 rekomendacji - wszystkie są równie ważne. Streszczając dokument - należy przyjąć, że kredytu powinno udzielić się wyłącznie temu klientowi, który mieści się w “dopuszczalnym poziomie ryzyka”, po uprzednim zbadaniu zdolności i historii kredytowej. Ocena zdolności kredytowej i historii kredytowej musi być oparta o parametry ilościowe i jakościowe. Instytucje wykorzystują w tym celu dane zebrane w bazach informacji kredytowej, rejestrach różnego typu oraz na podstawie dokumentów dostarczanych przez potencjalnego kredytobiorcę.
Czynniki wpływające na ocenę ryzyka bankowego
Czynniki wpłatwające na ocenę ryzyka bankowego to:
- wiek kredytobiorcy,
- wykształcenie,
- stan cywilny,
- liczba osób na utrzymaniu,
- wykonywany zawód i staż pracy,
- wysokość i źródło dochodów
- forma zatrudnienia,
- wysokość stałych wydatków,
- wysokość zobowiązań kredytowych,
- rodzaj posiadanych zobowiązań,
- terminowość w spłacie zobowiązań,
- posiadany majątek,
- długość i jakość współpracy z daną instytucją finansową,
- możliwość wykupienia dodatkowych ubezpieczeń.
Lista czynników wpłatwających na ocene ryzyka bankowego jest bardzo długa, a waga poszczególnych z nich ma różną wartość zależnie od indywidualnego przypadku.
Jak ograniczyć ryzyko kredytowe?
Możliwości ograniczenia ryzyka kredytowego, z perspektywy klienta:
- zmniejszenie miesięcznych wydatków, w szczególności z tytułu zobowiązań kredytowych,
- poprawienie warunków zatrudnienia np. postaranie się o “lepszą umowę”,
- korzystanie z ubezpieczeń spłaty kredytu,
- wnioskowanie o pożyczkę w dwie lub więcej osób,
- zabezpieczenie spłaty kredytu o wartości znacznie przekraczającej kwotę pożyczki,
- skorzystanie z innych produktów banku - może to wpłynąć pozytywnie na portfel kredytowy banku,
- wysokość wkładu własnego - przy kredycie hipotecznym.
Metody jak ograniczyć ryzyko kredytowe?
W Rekomendacji T, KNF wskazuje kilka podstawowych metod jak ograniczyć ryzyko kredytowe: indywidualne i wspólne:
- przygotowanie jasnych i czytelnych zasad polityki zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych: wymagania odnośnie formy zatrudnienia, do kogo jest kierowana oferta itp.,
- zarządzanie ryzykiem i realizowanie ustaleń polityki instytucji, nadzorowane przez osoby odpowiedzialne,
- przeprowadzanie okresowych ocen aktualności polityki apetytu na ryzyko,
- stosowanie narzędzi do przeprowadzania skutecznych analiz ryzyka,
- obowiązek przeprowadzenia dokładnej oceny zdolności kredytowej klienta przed udzieleniem kredytu,
- sprawdzanie historii kredytowej klienta w BIK oraz weryfikacja klienta w innych bazach danych,
- uwzględnianie aktualnych warunków gospodarczych (poziom inflacji, wysokość stóp procentowych, poziom bezrobocia itp.) i ich wpływie na zdolność kredytową klienta,
- stosowanie działań prewindykacyjnych - przypominających o zbliżającej się spłacie, skutecznie zmniejszające ryzyko,
- konkretne wymogi w zakresie dostarczania przez klientów dokumentów niezbędnych do oceny zdolności i wiarygodności kredytowej,
- dokładna ocena zdolności kredytowej i monitoring spłaty kredytu,
- limity maksymalnej kwoty kredytu oraz maksymalnego czasu spłaty zobowiązania,
- dokładne określenie wymagań w kwestii zabezpieczeń spłaty kredytu np. obowiązkowe ubezpieczenia, hipoteka na nieruchomości, weksel in blanco,
- określenie konsekwencji opóźnień w spłacie kredytu: odsetki karne, windykacja, egzekucja komornicza,
- przekazywanie klientom jasnych i łatwych do zrozumienia informacji.
“W relacjach z klientami bank powinien wykazać profesjonalizm, rzetelność i staranność oraz zapewnić klientowi najlepszą wiedzę.” Tak brzmi, Rekomendacja 25, Rekomendacji T. Zgodnie z jej treścią, należy oczekiwać, że to bank zapewni bezpieczeństwo kredytowe klientowi, nawet przez odmówienie mu kredytu!
Ryzyko kredytowe a zdolność kredytowa
Ocena ryzyka kredytowego jest powiązana z oceną zdolności kredytowej oraz analizą historii spłacania zobowiązań przez kredytobiorcę. Nie należy jednak mylić zdolności kredytowej i ryzyka kredytowego, gdyż są to dwa oddzielne pojęcia.
| Zdolność kredytowa | Ryzyko kredytowe |
|---|---|
| Dotyczy tylko kredytobiorcy. | Dotyczy kredytobiorcy i banku. |
| Odnosi się do jednej umowy kredytowej. | Odnosi się do całego portfela kredytowego banku. |
| Zdolność kredytową można mieć lub nie mieć. | Występuje zawsze, jednak w różnym stopniu intensywności. |
Ryzyko kredytowe - podsumowanie
Pojęcie ryzyka kredytowego z perspektywy banku jest bardzo złożone. Z perspektywy klienta najważniejsze jest, że może być akceptowalne lub nieakceptowalne. Mogłoby się wydawać, że proces oceny ryzyka kredytowego ogranicza się do oceny zdolności kredytowej. Ustalenie “apetytu na ryzyko” wymaga jednak rozbudowanej analizy i pracy na wielu płaszczyznach.
Zadaniem banku jest maksymalne ograniczenie wspomnianego ryzyka, co można zauważyć np. w limitach maksymalnego czasu spłaty czy kwoty kredytu. Przed klientem są stawiane proste wymagania, które musi spełnić aby otrzymać kredyt. Klienci mogą zmniejszyć to ryzyko, jednak nie w każdym przypadku jest to możliwe do zrealizowania.
Komentarze