Kredyt indeksowany: jak działa, czym różni się od denominowanego i jakie niesie ryzyko?

Co to jest kredyt indeksowany? Definicja i kluczowy mechanizm

Kredyt indeksowany (lub inaczej kredyt waloryzowany) to rodzaj umowy kredytowej, w której kwota kredytu, o którą wnioskuje klient i która jest zapisana w umowie, jest wyrażona w polskich złotych (np. 300 000 PLN). Kluczowy mechanizm polega na tym, że w dniu wypłaty środków, ta kwota w PLN jest przez bank jednorazowo przeliczana na walutę obcą (np. CHF) według ustalonego w umowie kursu. Od tego momentu saldo zadłużenia kredytobiorcy jest wyrażone w tej walucie obcej, a wysokość przyszłych rat zależy od jej kursu. Jest to fundamentalna cecha odróżniająca ten produkt od kredytu denominowanego.

Kredyt indeksowany a kredyt denominowany – precyzyjne porównanie

Dla pełnego zrozumienia problematyki tzw. kredytów walutowych (frankowych), kluczowe jest precyzyjne rozróżnienie tych dwóch typów umów. Poniższa tabela przedstawia zasadnicze różnice.

Jak działa kredyt indeksowany? Mechanizm krok po kroku

Proces związany z kredytem indeksowanym można opisać w czterech następujących krokach:

1. Podpisanie umowy: Kredytobiorca podpisuje umowę, w której kwota kredytu jest jasno określona w polskich złotych (np. na 300 000 PLN).
2. Wypłata kredytu: Bank wypłaca klientowi dokładnie taką kwotę, jaka widnieje w umowie, czyli 300 000 PLN.
3. Indeksacja do waluty obcej: Tego samego dnia bank, według własnego kursu kupna waluty (np. CHF), przelicza wypłaconą kwotę na walutę indeksacji. Np. 300 000 PLN staje się długiem w wysokości 120 000 CHF. Ta kwota stanowi od teraz faktyczne saldo zadłużenia.
4. Spłata kredytu: Comiesięczne raty są najpierw obliczane w walucie indeksacji (CHF), a następnie w dniu spłaty przeliczane na PLN według kursu sprzedaży z tabeli banku. Kredytobiorca wpłaca do banku złotówki.

Źródło problemów prawnych – abuzywny mechanizm indeksacji

Podobnie jak w przypadku kredytów denominowanych, wadliwość prawna kredytów indeksowanych wynikała z tego, że banki przyznawały sobie w umowach prawo do jednostronnego kształtowania kursów walut. Stosowanie dwóch różnych kursów – niższego kursu kupna przy indeksacji i wyższego kursu sprzedaży przy spłacie rat – tworzyło tzw. spread walutowy, który był ukrytym zyskiem banku. Co ważniejsze, mechanizm ten nie był oparty na żadnych obiektywnych, weryfikowalnych kryteriach, co zostało uznane za rażące naruszenie interesów konsumenta i podstawę do uznania tych zapisów za klauzule abuzywne.

Skutki prawne wadliwych umów i rola „ustawy antyspreadowej”

Polskie sądy, podążając za linią orzeczniczą TSUE, uznają, że usunięcie z umowy abuzywnych klauzul indeksacyjnych sprawia, iż nie można ustalić głównego świadczenia stron – czyli salda zadłużenia. Umowa bez tych zapisów staje się niemożliwa do wykonania. Prowadzi to do jej unieważnienia umowy, co jest obecnie najczęstszym rozstrzygnięciem w sporach sądowych z bankami. Unieważnienie oznacza, że umowę traktuje się jak niezawartą, a strony muszą sobie zwrócić wzajemne świadczenia.

Co zmieniła „ustawa antyspreadowa”?

Wprowadzona w 2011 roku tzw. ustawa antyspreadowa przyznała kredytobiorcom prawo do spłacania rat kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji (np. w CHF). Pozwoliło to ominąć wysoki spread banku na etapie spłaty, kupując walutę taniej w kantorze internetowym. Należy jednak podkreślić, że ustawa ta nie rozwiązała fundamentalnego problemu – nie usunęła z umów pierwotnej, wadliwej klauzuli indeksacyjnej. Dlatego też, mimo możliwości spłaty w walucie, umowy te nadal są z powodzeniem unieważniane w sądach.