- Unieważnienie umowy kredytowej to stwierdzenie przez sąd, że umowa jest nieważna od samego początku (skutek ex tunc), tak jakby nigdy nie została zawarta.
- Jest to proces sądowy, a nie procedura bankowa – nie można "złożyć wniosku" o unieważnienie w banku.
- Główną przyczyną unieważnień są klauzule abuzywne (niedozwolone), które rażąco naruszają interesy konsumenta. Najgłośniejszym przykładem są umowy kredytów frankowych.
- Skutkiem unieważnienia jest zasada "dwóch kondykcji": kredytobiorca musi zwrócić bankowi sam pożyczony kapitał, a bank musi zwrócić kredytobiorcy wszystkie wpłacone przez niego środki (raty, prowizje, ubezpieczenia).
- W przypadku kredytu hipotecznego unieważnienie prowadzi do wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej, nawet jeśli kapitał nie został jeszcze w pełni rozliczony.
- To długotrwały i skomplikowany proces, który należy odróżnić od odstąpienia od umowy czy sankcji kredytu darmowego.
akredo.plKredytyUmowa kredytowaUnieważnienie umowy kredytowej: Kiedy umowa jest nieważna i co to oznacza?
Unieważnienie umowy kredytowej: Kiedy umowa jest nieważna i co to oznacza?
Czym jest unieważnienie umowy kredytowej i na czym polega?
Unieważnienie umowy kredytowej to najdalej idący skutek stwierdzenia przez sąd, że umowa zawiera fundamentalne wady prawne. Wyrok unieważniający powoduje, że umowę traktuje się tak, jakby nigdy nie istniała. Nie jest to renegocjacja warunków ani umorzenie długu, lecz całkowite wyeliminowanie stosunku prawnego między kredytobiorcą a bankiem. Proces ten niemal zawsze wymaga złożenia pozwu i przeprowadzenia pełnego postępowania sądowego.
Główne przyczyny unieważnienia: Kiedy umowa może być nieważna?
Podstawą do unieważnienia muszą być bardzo poważne wady prawne umowy. Do najczęstszych, uznawanych przez sądy, należą:
1. Klauzule abuzywne (niedozwolone postanowienia umowne)
To główna i najczęstsza przyczyna unieważnień w Polsce. Klauzule abuzywne to zapisy, które nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem, a kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sztandarowym przykładem są umowy kredytów walutowych (frankowych), w których banki przyznawały sobie prawo do jednostronnego i dowolnego ustalania kursu waluty, po którym przeliczano saldo kredytu i raty. Sądy masowo uznają takie klauzule za niedozwolone, co prowadzi do nieważności całej umowy.
2. Inne przyczyny (znacznie rzadsze)
Do unieważnienia mogą prowadzić również inne wady, takie jak zawarcie umowy pod wpływem błędu, groźby, podstępu, czy brak zdolności do czynności prawnych jednej ze stron. W praktyce są to jednak sytuacje marginalne w porównaniu ze skalą problemu klauzul abuzywnych.
Jakie są finansowe skutki unieważnienia? Teoria dwóch kondykcji
Po unieważnieniu umowy przez sąd, strony muszą się wzajemnie rozliczyć. Polski Sąd Najwyższy, w ślad za orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE), przyjął tzw. teorię dwóch kondykcji. Oznacza to, że powstają dwa niezależne od siebie roszczenia o zwrot:
- Kredytobiorca ma roszczenie do banku o zwrot wszystkich pieniędzy, jakie kiedykolwiek wpłacił w związku z umową (wszystkich rat kapitałowo-odsetkowych, prowizji, opłat, składek ubezpieczeniowych).
- Bank ma roszczenie do kredytobiorcy o zwrot wypłaconego na początku kapitału kredytu (bez żadnych odsetek i kosztów dodatkowych).
W praktyce, jeśli kredytobiorca spłacił już więcej, niż wynosił pożyczony kapitał, to bank musi mu zwrócić nadwyżkę. Jeśli spłacił mniej – to on musi dopłacić bankowi brakującą różnicę.
Unieważnienie a "odfrankowienie" i sankcja kredytu darmowego
Należy odróżnić unieważnienie od innych instytucji prawnych:
- Odfrankowienie kredytu: To potoczna nazwa sytuacji, w której sąd usuwa z umowy tylko niedozwolone klauzule walutowe, ale pozostawia resztę umowy w mocy. W efekcie kredyt staje się kredytem złotowym z oprocentowaniem opartym na wskaźniku LIBOR/SARON. Obecnie sądy znacznie częściej orzekają całkowite unieważnienie.
- Sankcja darmowego kredytu: To zupełnie inne narzędzie, wynikające z Ustawy o kredycie konsumenckim. Dotyczy ono konkretnych uchybień formalnych w umowie (np. braku informacji o RRSO). Jej skutkiem jest prawo do spłaty samego kapitału, ale w ratach i w terminach określonych w umowie.
Proces unieważnienia umowy – to maraton, nie sprint
Unieważnienie umowy kredytowej jest możliwe wyłącznie na drodze sądowej. Jest to skomplikowany i długotrwały proces, który wymaga profesjonalnego wsparcia prawnego. Zazwyczaj obejmuje on następujące etapy: szczegółowa analiza prawna umowy, próba polubownego rozwiązania sporu z bankiem, złożenie pozwu w sądzie, a następnie wieloletnie postępowanie dowodowe, często kończące się apelacją.
Często zadawane pytania
Czy mogę unieważnić umowę kredytu gotówkowego w złotówkach?
Teoretycznie tak, ale w praktyce jest to niezwykle trudne. Masowe unieważnienia dotyczą kredytów walutowych (głównie frankowych) z powodu zawartych w nich systemowych, niedozwolonych klauzul przeliczeniowych. Standardowe umowy kredytów złotówkowych rzadko posiadają wady prawne o takiej skali, które mogłyby prowadzić do nieważności całej umowy. Musiałbyś udowodnić istnienie innych, rażących naruszeń prawa lub zasad współżycia społecznego.
Czy unieważnienie umowy kredytowej może mieć wpływ na historię kredytową kredytobiorcy?
Nie, unieważnienie umowy kredytowej nie ma wpływu na historię kredytową kredytobiorcy. Unieważnienie umowy następuje na skutek stwierdzenia nieprawidłowości w działaniach banku lub zapisów samej umowy. W takiej sytuacji bank ponosi porażkę w sądzie, więc unieważniony kredyt nie wpływa negatywnie na naszą historię.
Czy unieważnienie umowy kredytowej jest równoznaczne z przywróceniem sytuacji sprzed zawarcia umowy kredytowej?
Tak. Wyłączając pewne kroki, które muszą zostać podjęte po wyroku sądu unieważniającym umowę - jak choćby zwrot pożyczonego kapitału przez kredytobiorcę, oraz zwrot kosztów kredytu przez kredytodawcę, powracamy do status quo sprzed podpisania umowy.
Czy po unieważnieniu umowy bank może żądać ode mnie opłaty za "korzystanie z kapitału"?
Nie. Zgodnie z wyrokami Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), bankom nie przysługuje prawo do żądania od konsumentów jakiegokolwiek dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału po unieważnieniu umowy z powodu klauzul abuzywnych. Takie żądanie stałoby w sprzeczności z celem dyrektywy chroniącej konsumentów.
Ile kosztuje unieważnienie umowy kredytowej?
Nie można podać jednoznacznego kosztu unieważnienia umowy kredytowej. Im dłuższy będzie proces związany z unieważnienie umowy kredytu, tym będzie kosztowniejszy. Są to koszty sądowe, ale również koszty prawnika. Od tego wszystkiego można oczywiście odjąć wartość, którą bank odda nam na mocy wyroku - wszystkie koszty związane z uzyskaniem i spłacaniem kredytu - ale wciąż może to być spora suma.
Jak długo trwa proces sądowy o unieważnienie umowy?
Należy nastawić się na długi proces. W zależności od obciążenia sądu i skomplikowania sprawy, postępowanie w pierwszej i drugiej instancji (łącznie z apelacją) trwa zazwyczaj od 2 do 5 lat, a w niektórych przypadkach nawet dłużej.
Jakie umowy kredytowe można unieważnić?
Unieważnić można umowy kredytów bankowych, czy pożyczek pozabankowych, jak również sprzedaży ratalnych. Każda umowa kredytu, pożyczki, czy kredytu ratalnego może zostać unieważniona.
Dodaj komentarz
Komentarze